Ik zal je bloeddruk ook nog even meten

‘Ik zal je bloeddruk ook nog even nemen’ is een zinnetje dat door veel artsen regelmatig wordt uitgesproken. Ook onze arbeidsartsen zeggen dit verschillende malen per dag. Maar wat is daar nu zo belangrijk aan? Deze artsen zeggen toch ook niet ‘Ik zal nog even je temperatuur meten’. En dat verklaart al onmiddellijk een grote reden van deze meting; koorts voel je (meestal) zelf. Een verhoogde bloeddruk geeft daarentegen zelden symptomen. Een ander verschil is ook nog dat koorts vaak (maar ook weer niet altijd) vanzelf wel weer overgaat. Een verhoogde bloeddruk zal, zonder behandeling
alleszins, niet vanzelf verdwijnen.

Tijd dus om eens wat dieper in te gaan op onze bloeddruk. Wat is het, hoe hoog/laag mag of moet hij zijn, wat zijn de gevaren van een te hoge of te lage bloeddruk, wat is de oorzaak van hoge bloeddruk, wat kunnen we er aan doen…

WAT IS BLOEDDRUK EN WAT IS HET VERSCHIL TUSSEN ‘BOVENDRUK’ EN ‘ONDERDRUK’?
Bij iedere hartslag wordt er een hoeveelheid bloed in onze slagaders gepompt. De druk die dit bloed uitoefent op de wand van de bloedvaten noemen we de bloeddruk. We horen onze dokter altijd twee cijfers uitspreken als hij of zij onze bloeddruk meet. Dit is de boven- en de onderdruk. De bovendruk, in medische termen de systolische bloeddruk, is de druk die op de vaatwand komt op het moment dat het hart een pompslag geeft. Op het moment dat het hart, tussen twee slagen in, ontspannen
is, stroomt het bloed natuurlijk ook door je slagaders. De druk die het bloed dan op de wand uitoefent noemen we onderdruk of diastolische bloeddruk. In België hebben we de gewoonte de bloeddruk uit te drukken in centimeter kwikdruk: ‘Je bloeddruk is 12 over 8’. Juister is millimeter kwikdruk (mmHg) te gebruiken: ‘Je bloeddruk is 120 over 80’.

WAT IS EEN NORMALE BLOEDDRUK?
Een normale bloeddruk is minder hoog dan veel mensen denken. Normaal meet men de bloeddruk als de patiënt in rust is (5 minuten in zittende houding). Meestal maakt men het onderscheid tussen een optimale, een licht verhoogde en een hoge bloeddruk.

Overdag, in rust en ter hoogte van de bovenarm (de klassieke meetplaats) moet de bovendruk dan onder de 140 mmHg blijven en mag de onderdruk de 90 mmHg niet overschrijden. Hierboven spreken we van hypertensie of hoge bloeddruk. De optimale situatie is als de bloeddruk in deze omstandigheden onder de 120 en 80 mmHg blijft. De bovendruk tussen 120 en 140 en/of een onderdruk tussen 80 en 90 is, volgens de criteria van de Belgische Cardiologische Liga, ‘Aanvaardbaar’ (maar dus niet optimaal).

Hoge bloeddruk kan men bezwaarlijk een zeldzame ziekte noemen. In de Westerse wereld lijdt grofweg 1 volwassene op 4 aan de aandoening. In België zijn er dan ook zeker 2.500.000 mensen met een verhoogde bloeddruk. Jammer genoeg weet echter slechts 1 patiënt op 2 dat hij of zij een hoge bloeddruk heeft. En van de 1.250.000 gediagnosticeerde mensen krijgt of volgt slechts de helft of 625.000 een adequate behandeling. Zeker wat opsporing en diagnose betreft is er dus nog veel werk aan de winkel.

HOE KRIJG JE HOGE BLOEDDRUK?
Een veel gehoorde opmerking wanneer men een verhoogde bloeddruk vaststelt is: ‘Hoe kan dat nu? Mijn bloeddruk is altijd normaal geweest en nu plots niet meer, hoe komt dat?’.

In het merendeel van de gevallen is op deze vraag geen eenvoudig antwoord te geven. In principe onderscheidt men twee soorten hoge bloeddruk: primaire en secundaire hypertensie. Voor de eerste soort, die het vaakst voorkomt (meer dan 90%), kan men geen specifieke oorzaak aanduiden. Er is vaak wel een genetische, erfelijke factor in het spel. Als je ouders hoge bloeddruk hadden, heb je zelf ook meer kans het
te ontwikkelen. Ook levensstijl zou een rol spelen: sedentair leven, stress, veel zoutinname, calorierijk dieet…. Deze vorm van hypertensie ontwikkelt zich over het algemeen zeer geleidelijk over verschillende jaren. Secundaire hypertensie, die dus veel minder vaak (minder dan 10%) voorkomt, kent wel een duidelijke oorzaak. Meestal ligt deze oorzaak in een stoornis van de nierfunctie of een hormonale afwijking. De drukken in deze vorm zijn gewoonlijk ook veel hoger en de hypertensie ontwikkelt zich in het merendeel van de gevallen tamelijk snel.

IS HOGE BLOEDDRUK DAN ZO GEVAARLIJK?
Als we weten dat in Engelstalige literatuur hypertensie vaak als ‘Silent Killer’ wordt omschreven, is het antwoord duidelijk: ‘Ja, hoge bloeddruk is gevaarlijk, op lange termijn zelfs levensgevaarlijk.’ De term ‘Silent Killer’ of ‘Stille doder’ verwijst naar de kenmerken van de aandoening. Over het algemeen voel je er weinig of niets van, maar op termijn betekent het wel je dood. Vroegtijdige opsporing en adequate behandeling zijn dan ook letterlijk van levensbelang. De voornaamste risico’s bestaan uit hart- en vaatziekten, en dan voornamelijk hartinfarcten en hersenbloedingen. Misschien niet toevallig ongeveer de belangrijkste doodsoorzaken in ons land. Op termijn kan echter ook nierfalen ontstaan.

Cardiovasculaire aandoeningen zijn echter meestal niet alleen aan hoge bloeddruk te wijten. Maar hypertensie is een van de voornaamste risicofactoren naast een te hoge cholesterol, roken, diabetes of suikerziekte, obesitas of zwaarlijvigheid. Hoe meer van deze risicofactoren we opstapelen, des te hoger de kans op cardiovasculaire aandoeningen. Omgekeerd, hoe meer risicofactoren we onder controle kunnen houden, hoe kleiner de kans op een aandoening wordt.

HOE STELT MEN DE DIAGNOSE?
In tegenstelling tot sommige andere aandoeningen is de diagnose tamelijk eenvoudig en wat nog belangrijker is, redelijk goedkoop. Een eenvoudige bloeddrukmeting volstaat. Zoals in de inleiding al vermeld, zal de arts dit vaak doen, ook al is er niet onmiddellijk een aanleiding om problemen te verwachten. Beter teveel gemeten dan te weinig of niet.

Misschien zeker zo belangrijk zijn zelfmetingen. Een goede, automatische bloeddrukmeter heb je tegenwoordig al voor 50 à 100 Euro. En wie zou zo’n bedrag niet willen uitgeven voor een levensreddend toestel? Een thuismeting heeft het voordeel dat men ‘op zijn gemak’ is, dat men zich niet nerveus moet maken voor de aanwezigheid van de arts. Dit laatste zorgt immers nogal eens voor wat men ‘witte jassen hypertensie’ noemt. Enkele aanbevelingen voor als men zelf aan de slag wil gaan:

• Zorg ervoor dat je een half uur voor de meting geen inspanning levert, niet rookt en geen koffie drinkt;
• Meet aan je niet dominante arm (links als je rechtshandig bent en omgekeerd);
• Leg de manchet best aan op de blote huid (en zorg ervoor dat de kleding niet knelt);
• Meet de bloeddruk terwijl je rechtop op een stoel zit en leg de arm waaraan je meet op de leuning van de stoel of op de tafel;
• Herhaal de meting na één of na enkele minuten;
• Meet op verschillende ogenblikken van de dag (’s morgens, ’s middags, ’s avonds);
• Noteer de metingen (tijdstip, boven- en onderdruk, eventueel beïnvloedende factoren…).

HOE KAN MEN HET PROBLEEM BEHANDELEN?
Eens de diagnose hypertensie gesteld is moet er natuurlijk een behandeling volgen. Voor secundaire hypertensie is dit simpel: men zal de oorzaak proberen aan te pakken (alhoewel dit niet altijd even eenvoudig is). Voor primaire hypertensie, waar dus geen oorzaak kan gevonden worden, bestaat de behandeling uit twee delen: het aanpassen van de levensstijl en het nemen van medicijnen. Wat levensstijl betreft moeten we een onderscheid maken tussen oorzaak en gevolg. Ook mensen met een zeer gezonde levensstijl, een gezond dieet, geen overgewicht en voldoende lichaamsbeweging kunnen hoge bloeddruk krijgen. Omgekeerd zal voor mensen met een hoge bloeddruk een aanpassing van de levensstijl kunnen bijdragen aan het verlagen van de bloeddruk. We schrijven duidelijk ‘verlagen’ en niet ‘normaliseren’ omdat in de meeste gevallen maatregelen op gebied van levensstijl niet zullen volstaan.

Een van de voornaamste factoren op dit gebied is lichaamsbeweging. Dit kan effectief helpen de bloeddruk te verlagen. Het heeft daarenboven meestal een positieve invloed op het lichaamsgewicht wat de bloeddruk ook zal verminderen (obese mensen hebben nu eenmaal vaker een verhoogde bloeddruk dan mensen met een normaal gewicht). De eenvoudigste manier om meer lichaamsbeweging te hebben, is deze in te bouwen in het dagelijks leven: de fiets i.p.v. de auto nemen, de trap i.p.v. de lift, in de tuin werken… Daarnaast kan men natuurlijk ook actief gaan bewegen: per week 2 à 5 uur matig sporten of 1 à 2,5 uur intensief bezig zijn. Een derde vorm van lichaamsbeweging is krachttraining (enkele malen per week grote spiergroepen trainen): het werken met gewichten (of met het eigen lichaamsgewicht).

Naast meer bewegen is minder of anders eten ook een vorm van behandeling. De principes zijn over het algemeen goed gekend: calorieën beperken, zoutiname verminderen, meer fruit en groenten, minder verzadigde vetten… ‘Gewoon’ keukenzout (natriumchloride of NaCl) vervangen door kaliumzout (KCl) helpt de bloeddruk te verlagen. Dit moet wel eerst met de huisarts besproken worden omdat moet nagekeken worden of de nierfunctie in orde is en welke medicatie genomen wordt. Voedingssupplementen die men op het internet vindt, en die pretenderen de bloeddruk te verlagen, hebben doorgaans als enige effect dat ze de niveau van je bankrekening verlagen. Een aanbeveling die wel invloed heeft, is het beperken van het alcoholgebruik.

Bij de oorzaken van hypertensie hebben we ook stress vermeld. Zeker acute stress en angst werken bloedrukverhogend. Dit is een normaal en natuurlijk verschijnsel en kan veelal geen kwaad. Op voorwaarde dat het van korte duur is natuurlijk. Anders is het gesteld met chronische stress, deze werkt wel negatief in op de bloeddruk. Men zou dan ook denken dat ontspanningstechnieken (yoga, mindfulness…) de bloeddruk
verlagen. Dit blijkt ook zo te zijn, maar meestal niet in die mate dat ze de zaak normaliseren. Als aanvulling bij bv. medicatie hebben deze zaken wel hun nut bewezen.

De hoeksteen van een hypertensiebehandeling bestaat nog altijd uit medicatie. Het aantal en de soorten geneesmiddelen beschrijven is bijna onbegonnen werk. Er zijn middelen die proberen de druk te verlagen door vocht af te drijven (plaspillen). Andere medicatie probeert de druk te reguleren door in te werken op de vaatwand (de tonus verminderen) of door de hartwerking te wijzigen. De huisarts zal bij iedere
patiënt kijken wat voor hem of haar de beste aanpak is. Afhankelijk van leeftijd, hoogte van de bloeddruk, bijkomende risicofactoren of reeds bestaande schade kan dat verschillen tussen patiënten. Het heeft dus geen zin je behandeling te vergelijken met die van je buurman of je collega. Bijna altijd moet men deze medicatie voor onbepaalde tijd (lees; voor altijd) in nemen. In uitzonderlijke gevallen kan men er na verloop van tijd mee stoppen, maar meestal is de behandeling levenslang. Sommige mensen maken de fout te stoppen met hun medicatie omdat hun bloeddruk weer normaal is. Het is echter dankzij de medicatie dat de druk normaliseert. Als men stopt zal de druk binnen de kortste keren weer op het hoge niveau liggen.

KAN MIJN BLOEDDRUK OOK TE LAAG ZIJN?
De bloeddruk kan effectief ook te laag zijn. Men kan dit in cijfers weergeven, maar doorgaans baseert men zich op de klachten die eruit voortvloeien. Als ondergrens wordt wel eens een bloeddruk van 90/60 mmHg aangehouden. Vaak gaat men er ook vanuit dat een bloeddruk maar te laag is als er klachten optreden. Het niveau waarop dit optreedt verschilt van persoon tot persoon. Klachten ontstaan als de bloeddruk zo laag is dat sommige delen van het lichaam te weinig bloed en derhalve te weinig zuurstof krijgen. Dit kan aanleiding geven tot symptomen als duizeligheid, zwarte vlekken voor de ogen, een ijl gevoel in het hoofd, vermoeidheid en flauwvallen.

Zoals bij hoge bloeddruk is ook bij lage bloeddruk de oorzaak meestal niet bekend. Een vaak voorkomende aandoening is wat men noemt ‘orthostatische hypotensie’. Dit fenomeen treedt op bij plots rechtstaan. Wanneer je ligt zal de bloeddruk altijd lager zijn dan wanneer je rechtstaat of wanneer je een inspanning levert. Als je dan plots rechtsstaat zakt het bloed a.h.w. naar beneden, naar je benen. Het lichaam reageert daar normaal heel snel op door het vernauwen van de bloedvaten waardoor het systeem ‘weer op druk komt’. Als dit mechanisme iets te traag reageert kan het zijn dat je even duizelig wordt of zwart voor je ogen ziet. Mensen die hier last van hebben, doen er goed aan rustig recht te komen. 

Ook bij warm weer kan de bloeddruk te laag worden. Door een combinatie van vochtverlies door zweten en bloedvaten die open gaan staan om warmte af te kunnen geven zakt de bloeddruk tot waardes die symptomen kunnen geven. Voldoende drinken (eventueel zoutoplossing) kunnen het probleem verhelpen.

SAMENGEVAT
Het moge duidelijk zijn dat bloeddruk een belangrijke parameter in het evalueren van de gezondheidstoestand is. Het nadeel is dat het weinig of geen symptomen geeft. Het voordeel is dan weer dat de gevolgen zich pas op langere tijd voordoen, en dat we veel tijd hebben om het probleem op te sporen. Zelf meten is een oplossing en voor hen die dat niet kunnen, en die zelden of nooit bij de huisarts komen, is een bezoek aan de arbeidsarts een gelegenheid om de afwijking te ontdekken.